---

پیدایش کتاب راهنمای طراحی ساخت ساختمان به روش بالا-پایین

یکی از کامل‌ترین و جامع‌ترین کتاب‌های راهنما و مراجع تخصصی برای طراحی و ساخت ساختمان به روش تاپ‌داون منتشر شد!

راهنمای طراحی و ساخت ساختمان پس از چهار سال تلاش گروهی از بهترین و خبره‌ترین صاحب‌نظران این حوزه، از سال 1398 الی 1402، با مدیریت جناب آقای دکتر مهدی رجحانی و زیر نظر مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، و همچنین پس از اخذ تاییدیه از اساتید بنام حوزه‌ی مهندسی عمران در ایران، انتشار یافت.

مدیریت این پروژه (کتاب راهنمای طراحی ساخت ساختمان به روش بالا-پایین) بر عهده‌ی آقای دکتر رجحانی بوده و همچنین جناب آقای دکتر عطا آقایی نیز به عنوان نماینده‌ی مرکز تحقبقات در فرآیند تالیف مشارکت داشته‌اند؛ اعضای گروه تالیف عبارت‌اند از:

• دکتر حامد بایسته
• دکتر مهتاب علی‌طالش
• دکتر احسان دهقانی
• مهندس مازیار پاسدارپور
• دکتر سعید فرزانه

در بخش داوری این اثر ارزشمند نیز، مفاخر حوزه‌ی ژئوتکنیک و سازه‌ی ایران، آقایان:

• دکتر علی فاخر
• دکتر فرزین کلانتری
• دکتر عباس قلندرزاده
• دکتر سیدرسول میرقادری

مشارکت مهمی در این اثر فاخر داشته‌اند.

فصل‌های کتاب راهنمای طراحی و ساخت ساختمان به روش تاپ‌داون

این کتاب در پنج فصل زیر تدوین یافته است؛

• فصل اول، کلیات؛
• فصل دوم، ویژگی‌های روش بالا-پایین و امکان‌سنجی؛
• فصل سوم، اصول اجرای روش ساخت بالا به پایین؛
• فصل چهارم، مبانی و اصول تحلیل، طراحی و کنترل در روش ساخت بالا-پایین؛
• فصل پنجم، ملاحظات تکمیلی.

پیوست‌های کتاب راهنمای طراحی و ساخت ساختمان به روش تاپ‌داون

همچنین این کتاب در انتها دارای دو پیوست می‌باشد؛

• پیوست اول شامل شرح و توضیح انواع روش‌های گودبرداری می‌باشد.
• پیوست دوم، شامل مثالی از طراحی یک سازه به روش بالا-پایین آمده است.

پ.ن: تصویر پشت جلد کتاب، مربوط به اجرای پروژه‌ی ساختمانی “بنیان ظفر” است که طراحی و اجرای آن با افتخار توسط مجموعه “ماتیا” و به روش بالا-پایین انجام شده است.

در مورد محتوا کتاب طراحی و ساخت ساختمان به روش تاپ‌داون

با توجه به گستردگی کاربرد این فناوری برای پایدارسازی گودهای شهری در ایران و نیز تفاوت قابل توجه الگوی رایج ایرانی و بومی اجرای بالا- پاین با الگوی متعارف جهانی، این امر را ضروری ساخته است که مبانی این روش با رویکرد علمی و مبتنی اصول فنی تدوین شده و دراختیار فعالان صنعت ساختمان قرار گیرد. از این رو در پاسخ به نیاز مبرم و واقعی موجود، تدوین راهنمای طراحی و ساخت ساختمان به روش بالا-پایین به ویژه با مدل بومی سازی شده در ایران مورد توجه قرار گرفت.

در این راهنما ضمن تعریف دقیق این روش اجرا، اقتضائات و مشخصات آن تبیین شده با تعریف تفاوت الگوی ایرانی با الگوی متعارف جهانی و پرداختن به مزایا و معایب استفاده از آن، نحوه‌ی بررسی امکان پذیری اجرای آن نیز بیان شده است. همچنین ماشین آلات، تجهیزات و ابزارهای مورد کاربرد در این روش، به تفصیل معرفی و جزییات اجرایی تشریح شده است.

هدف از تدوین این راهنما، گردآوری هرآن چیزی است که مهندسان طراح، مجری و ناظر برای ساخت به روش بالا-پایین به آن نیاز خواهند داشت می‌باشد.

مصاحبه با دکتر مهدی رجحانی در مورد کتاب

در اوایل دهه‌ نود و در سال‌های 1392-93 شنیده می‌شد که در بسیاری از گودبرداری‌ها از روش اجرای بالا-پایین استفاده می‌شود. روش بالا-پایین کم‌کم در حال گسترش بود. علت اصلی این مقبولیت و گسترش، تعاریف جدید حقوقی برای روش‌های nailing و anchorage بود که برای اجرا نیازمند اخذ مجوز و رضایت از همجواری‌ها بودند.

به جرأت می‌توان گفت در آن سال‌ها تعداد کسانی که روش تاپ-داون را به صورت اصولی می‌دانستند و آن را اجرا می‌کردند به تعداد انگشتان دو دست نمی‌رسید. بودند نفراتی که با تصور بر اینکه روش، روش خاصی نیست و مفهوم پیچیده‌ای ندارد، در آن دخل و تصرف کرده و گاهی آن را بومی‌سازی می‌کردند؛ در ادامه‌ی این بومی‌سازی‌ها به تدریج روش‌ها و تکنیک‌های بسیار پرخطری رواج می‌گردید و این نگرانی وجود داشت که یک روش بسیار عالی و پرظرفیت و ایمن، به دلیل برداشت‌های غلط از آن و تغییرات بی‌قاعده‌ی ایجادشده و احتمال ایجاد ریسک و خطرهای جدید با ایجاد این تغییرات، ممنوع شده و از دستور کار خارج شود؛ از این رو ضرورت داشت که برای این روش یک چهارچوب فنی درست ایجاد شود؛ بنابراین موضوع تدوین دستورالعمل اجرای سازه به روش تاپ-داون از اینجا شکل گرفت.

این ایده در سال 96 به ذهن بنده خطور کرد. در سال 97 به مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی مراجعه کردم و پیشنهاد تدوین یک دستوالعمل طراحی و اجرای روش اجرای بالا-پایین را به پژوهشکده‌‌ی ژئوتکنیک آن مرکز ارائه کردم. در جلسه‌ی دفاع از این پیشنهاد تحقیقاتی که اساتید بزرگوار، آقای دکتر کلانتری و آقای دکتر قلندرزاده و سایر عزیزان مرکز تحقیقات حضور داشتند، بنده خاطرم هست وقتی این موضوع مطرح شد، آقای دکتر کلانتری فرمودند که: «بعد از مدت‌ها یک موضوع خیلی practical و کاربردی مطرح شده و نیاز هم به آن شدید است؛ این طرح را باید در اولیت بگذاریم و انجامش بدهیم». در همان جلسه مصوب شد که این پروژه اجرا گردد؛ اما تا سیر روال اداری طی شود مقداری زمان برد و به سال 98 موکول گردید.

در سال 98 به محض اینکه طرح انجام پروژه تصویب شد، نسبت به تشکیل تیم پروژه اقدام کردیم. در این باره تلاش کردیم که نتیجه‌ی کار، مجموع و ماحصل تجارب خبرگان موضوع باشد و نه نظر یک شخص. شاید اگر تنها یکی از اعضای نویسندگان به تنهایی اقدام به تالیف راهنمای حاضر می‌کرد، بسیار سریع‌تر به مرحله‌ی چاپ می‌رسید!

به دلیل اینکه برای تالیف کتاب، هیچگونه تجربه‌ی مشابه خارجی وجود نداشت که بتوان از ترجمه‌ی آن کمک گرفت و در واقع می‌بایستی مطالب را از پایه تدوین، تالیف و به نوعی تصنیف می‌کردیم، از این رو از تمامی فعالان در این حوزه برای کمک در این پروژه دعوت به همکاری شد؛ حتی بعضی از آن عزیزان در خارج از تهران حضور داشتند که از آن‌ها درخواست شد که در چندین جلسه‌ی هماهنگی شرکت کنند.

در ادامه تخصص هر کدام از اعضای محترم، گردآوری شده و مبنی بر آن، محتوای کتاب طراحی گردید. در ادامه تقسیم کار صورت گرفته و حوزه‌ی فعالیت هر عضو مشخص شد. در همین حین، با شروع همه‌گیری بیماری کرونا، قادر به برگزاری جلسات به صورت حضوری نبودیم و نتوانستیم کار را در قالب تیمی مد نظر خودمان ادامه بدهیم؛ البته که تجربه‌ی کار تیمی برای ما بسیار ارزشمند بود.

بسیار شایان ذکر است که در زمان تصویب طرح و اقدام به تالیف این راهنما، هیچ مرجعی نه به زبان فارسی و نه به زبان انگلیسی وجود نداشت، اما با توجه به تاخیراتی که به پروژه تحمیل شد، چاپ آن تا سال 1402 به تعویق افتاد. در حال حاضر دو کتاب در این حوزه تألیف شده که یکی از آن‌ها در حوزه‌ی اجرای تونل و ایستگاه‌های مترو با روش تاپ-داون است؛ در کتاب دیگر، به نکات مربوط به گودبرداری و ساخت سازه به روش تاپ-داون اشاره شده است.

در هنگام گردآوری اعضای تیم تألیف، تلاش شد که مجرب‌ترین افراد فعال در این حوزه به‌کارگیری شوند؛ به هر حال در حین کار، بعضی از اعضا به دلیل مشکلاتی از قبیل کمبود وقت و یا دغدغه‌های شخصی نتوانستند تا انهتا با ما همراهی کنند و از ادامه‌ی همکاری انصراف دادند؛ اما سایر اعضا که تا انتها باقی ماندند بسیار برای به سرانجام رسیدن کتاب تلاش کردند.

این کتاب از چند جنبه منحصر به فرد است؛ اول اینکه شاید از معدود دستورالعمل‌های طراحی و ساختی در دنیا باشد که بدون هیچگونه مشابه داخلی و خارجی تالیف شده و از هیچ مرجعی الگوبرداری نکرده است. مورد دوم این که در این کتاب به روش اجرای تاپ-داون به صورت بومی توجه شده و در آن روش مرسوم جهانی تبیین نشده، بلکه روش ایرانی که اصولی، قاعده‌مند و مورد قبول از نظر فنی است را تبیین، تدوین و ارائه کرده است.

در انتها و پس از ارسال کتاب برای داوران محترم جهت داوری، به خاطر دارم که جناب آقای دکتر کلانتری تاکید داشتند که در مقدمه‌ی کتاب و پیش‌گفتار آن این نکته ذکر گردد که در هنگام شروع تدوین، هیچ نمونه‌ی مشابه و مرجعی وجود نداشت و با توجه به تحمیل تاخیراتی به پروژه و چاپ آن در سال 1402، شاهد عرضه‌ی دو کتاب دیگر نیز در این زمینه هستیم؛ از این رو هدف‌گذاری این پروژه درست و دقیق بوده و ایرادی به آن وارد نیست.

مهدی رجحانی
عضو هیئت علمی گروه مهندسی عمران دانشگاه شاهد