How Can We Help?
امکان سنجی اجرا به روش بالا-پایین
قبل از تصمیم بر به‌کارگیری روش ساخت بالا-پایین برای طراحی و ساخت یک پروژه، ابتدا بایستی ملاحظاتی را در نظر گرفت؛ در غیر این صورت استفاده از روش ساخت بالا-پایین نه تنها مفید نخواهد بود، بلکه ممکن است هزینه‌ی مضاعفی به پروژه تحمیل نموده و یا زمان بهره‌برداری را به تاخیر بیندازد. در مقاله‌ی حاضر امکان سنجی اجرا به روش بالا-پایین درملاحظات معماری، سازه‌ای، ژئوتکنیکی و اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است.
ملاحظات معماری
در این روش، به دلیل ماهیت آن، احتمال اجرا نشادن اجزاء دقیقاً در محل در نظر گرفته شده و جابجاشدن as built نسبت به نقشه طراحی بیشتر است. از منظر کارکرد معماری فضاها و خصوصاً رعایت
ضوابط و مقررات شهرسازی، بررسی فاصله آزاد بین ستونها برای تامین پارکینگ، عرض لازم معبر زیرزمین‌ها در بین ستونها، حداقل عرض لازم رمپ‌ها و سایر ابعاد و اندازه‌های بحرانی از مصادیق کنترل‌ها و ارزیابی‌های لازم است و بایستی ریسک تغییرات و آثار آن مورد ارزیابی قرار گیرد.
ملاحظات سازه‌ای
یکی از مهم‌ترین نکاتی که در اجرای سازه به روش بالا-پایین باید مورد توجه قرار داد این است که از دیافراگم سقف زیرزمین‌ها مانند مهار متقابل استفاده شده و فشار جانبی خاک توسط سختی آن دیافراگم تحمل می‌شود؛ از این رو باید توجه داشت که بتوان سختی مورد نیاز را تحمل کرد.
در اغلب سقف‌هایی که از دال بتنی تخت و یا دال بتنی مجوف استفاده می‌شود، سختی موجود در دیافراگم سقف برای تحمل بار جانبی کفایت می‌کند؛ اما در سقف‌های تیرچه-یونولیت این سختی کم‌نر است؛ از طرفی، وجود بازشوها در سقف به طور چشم‌گیری باعث کاهش سختی سقف می‌گردند؛ از جمله بازشوهای موجود در سقف‌ها می‌توان به راه‌پله، چاله‌ی آسانسور و داکت‌های تاسیساتی اشاره کرد.
طبق یک قاعده‌ی کلی، هر چه که این بازشو در مرکز هندسه‌ی سقف قرار بگیرد بیشتر باعث کاهش سختی دیافراگم سخت می‌گردد و برعکس، اگر که بازشوها از مرکز دور باشند، اثرات سوء کمتری بر روی سختی دارند؛ البته باید توجه داشت که در لبه‌ی دیافراگم سقف بیشترین فشار خاک به سقف وارد می‌شوند و از این رو باید وجود بازشو در این نواحی را در طراحی‌ها مد نظر قرار داد.
هندسه‌ی بازشو نیز در کاهش سقف موثر است؛ بازشوهای با هندسه‌ی نواری، کاهش بیشتری را در سختی موجب می‌گردند. وجود تمامی این بازشوها در دیافراگم سقف باید مورد توجه طراح سازه قرار بگیرد که سختی لازم برای تحمل بار جانبی تامین گردد.
ملاحظات ژئوتکنیکی
روش بالا-پایین در ایران متفاوت با الگوی جهانی آن اجرا می‌گردد و دیوار جداکننده یا دیافراگمی پیوسته در الگوی ایرانی وجود ندارد. از این رو در روش بومی از ظرفیت خودپایداری خاک در حین مراحل اجرا در فاصله بین ستون‌های پیرامونی و نیز در هر مرحله خاک‌برداری تا زمان اجرای دیوار حائل سازه استفاده می‌شود. بنابراین روش بالا-پایین بومی در خاک خیلی سست، امکان‌پذیر نیست. به عبارت دیگر، برای خاک‌های سست، چاره‌ای جز اجرای دیوار دیافراگمی و یا روش‌های دیگر اجرای دیوار حائل مدفون پیوسته بر اسااس الگوی متعارف نیست . تشخیص حد مناسب مشخصات خاک برای استفاده از الگوی رایج در ایران، بر عهده کارشناس خبره ژئوتکنیک و براساس ظرفیت خودایستایی خاک است.
ملاحظات اقتصادی
شاخص هزینه معیار امکان‌پذیری نیست اما از معیارهای مهم انتخاب روش است؛ در این مورد هیچ گزاره‌ی متقنی قابل ارائه نیست و توجیه‌پذیری روش بالا-پایین نسبت به سایر روش‌های پایدارسازی و گودبرداری مستلزم بررسی هر پروژه به صورت مستقل است.
سایر ملاحظات اجرایی
مهم‌ترین نکات در امکان‌پذیری اجرا به روش بالا-پایین از منظر اجرایی، امکان تامین بازشوی لازم متناسب با روش بیرون کشیدن و تخلیه‌ی خاک است. از این منظر، لازم است سایر مستحدثات، ابنیه و معابر پیرامون پروژه نیز مدنظر قرار گرفته و امکان تخلیه خاک از محل بازشوی تخلیه و نیز با تجهیزات انتخاب شده بررسی گردد. برای نمونه اگر بازشوی تخلیه‌ی خاک در کنار زمین و روش خروج خاک، استفاده از جرثقیل بوم خشک است، باید امکان استقرار این ماشین وجود داشته باشد.
جمع‌بندی
قبل از تصمیم برای اتخاذ رویکرد ساخت بالا-پایین برای ساخت یک پروژه، ضروری است که امکان سنجی اجرا به روش بالا-پایین را در این خصوص به عمل آوریم. مقاله‌ی حاضر این ملاحظات را در پنج بخش ملاحظات معماری، سازه‌ای، ژئوتکنیک، اقتصادی و سایر ملاحظات اجرایی مورد بررسی قرار داد. برای مطالعه‌ی بیشتر در این زمینه پیشنهاد می‌شود به فصل دوم کتاب راهنمای طراحی و ساخت ساختمان به روش بالا-پایین، که مرجع این مقاله نیز بوده است، مراجعه فرمائید.